SATRANÇ TERİMLERİ

A
Açık hat: Üzerinde er bulunmayan dikey.
Açarak Şah: Bir taşın oynayarak, diğer bir taşın önünü açarak şah çekmesi.
Açmaz: Yerinden kaldırılınca kendi Şahını rakibin atağına açık bırakan bir alet veya bir erin durumunu anlatan deyimdir.
Ağır Taşlar: Vezir ve Kaleler.
Ağır Parti: Tarafların iki saat civarında zaman aldıkları oyun tarzı.
Aletler: Sah ve erler dışındaki taslara verilen isim.
Aktif Satranç: Taraflara verilen toplam sürenin 30 dakika olduğu oyunlar.
Armageddon: Eleme usulü maçlarda eşitlik bozulmayınca Siyahın 5 Beyazın ise 6 dakika aldığı oyun tarzıdır. Berabere halinde beyaz maçı kaybetmiş sayılır.
Askılı Erler: 4. yatayda olan, diğer erler tarafından desteklenmeyen ve geçer olmayıp yarı açık hatta bulunan yan yana iki ere verilen isim.
Ajurne: Oyunun sonra devam edilmek üzere ertelenmesi .
Azınlık Akını: Er sayısının rakipten az olduğu kanatta bir veya daha fazla er sürüsüyle saldırı düzenlemek.
B
Bekleme Hamlesi: Taraflardan birinin kendi pozisyonu değişikliğe uğratmayacak bir hamle yapması.
Boğmaca Matı: Şahın kendi taşlarıyla sıkıştırılması sonucunda At’la yapılan mat

C
Caissa (“Kaisa”): Mitolojide satranç ilahesi.
Çatal: Bir erin iki taşa karşı aynı anda saldırısı.
Çifte Şah: Bir taşın hareketiyle hem kendisinin hem de önünü açtığı taşın şah çekmesi durumu.
Çifte Vuruş: İki tehdit birden yapılması. Çifte tehdit de denebilir.
Çoban Matı: Oyunun ilk hamlelerinde Vezir ve Fil ile f7 ve f2 kareleri üzerinde yapılan mat.

D
Daimi Şah: Sürekli şah veya devamlı şah. Şahlardan birinin rakibin şah tehditlerinden doğru oynanması halinde kurtulamama durumu.
Değişme: Tarafların taş alıp vermeleri.
Diyagram: Satranç konumlarının bir şekilde gösterilmesi.
Döner Turnuva: Turnuvadaki tüm oyuncuların birbiriyle oynadığı turnuva sistemi.
Duble Erler: Bin geç erler. Ayni renkte iki erin bir dikey üzerinde bulunması.

E
ECU: Avrupa Satranç Birliği.
Elo: Fide?nin uyguladığı rating sistemi.
En Passant (“e.p” “Geçerken”): İlk karesinde bulunan bir Piyonun iki sürülmesi sonrası, yan yana pozisyon elde ettiği rakip Piyon tarafından alınabilmesi durumu.
Er zinciri: Bir çapraz üzerinde ayni renkten birkaç erin sıralanmasıdır.
Etüd: Taraflardan birinin (genelde beyazlardır)oyunu kazanmak veya beraberliği sağlamak zorunda olduğu özel dizilmiş bir durumdur.

F
Feda: Belli bir amaç uğruna taraflardan birinin sahip olduğu tastan vazgeçmesi.
FIDE: Uluslararası Satranç Federasyonu.
Fianchetto: Filin büyük çapraz üzerinden gelişmesi.
Fischer Satrancı: Erlerin yine ön tarafta olduğu ve gerideki taşların her oyunda farklı konumda dizildiği satranç.
Fischer Saati: Zaman sıkışıklığını engellemek amacıyla her hamlede belli miktar zaman ekleyen saat.
FM: Fide Master, Fide Ustası
Fora: Daha kuvvetli oyuncunun rakibine verdiği materyal avantajı.

G
Gambit: Hızlı gelişim veya başka sebeplerle er veya taş feda edilmesi.
Geçer Piyon: İlerleyişi rakip Piyon’larla engellenemeyen Piyon
Geri Er: Bir er zincirinde bir başka er tarafından korunulamayan erdir.
Giyotin Sistemi: Tarafların tüm zamanının başta verilen zamanla sinirli olduğu oyun tarzı.
GM: Grand Master, Büyükusta

H-İ
Hafif Taşlar: Filler ve Atlara verilen genel isim.
IM: International Master, Uluslararası Usta.
ICCF: Uluslararası Yazışmalı Satranç Federasyonu.
İsviçre Sistemi: Çok sayıda oyuncuların katıldığı turnuvalarda es puanlı oyuncuları birbiriyle eslendirme esasına dayalı turnuva sistemi.
J’adoube (“Jadub”): Herhangi bir taşı düzeltirken, oynama zorunluluğunda kalmamak için söylenen söz. Düzeltiyorum anlamına gelir.

K
Kalite: Kale ile hafif bir figür arasındaki kuvvet farkı. Bir hafif aleti rakibin Kalesiyle değişmeye kalite kazanmak denir.
Kanat: Satranç tahtası iki kanattan oluşur. Vezirin bulunduğu yarıya Vezir kanadı, Şah?ın bulunduğu yarıya Şah kanadı denir.
Knock-out sistem: Eleme usulü satranç turnuvası.
Kombinezon: Hamle zorunluluğu içeren ve içinde feda olan hamle serisi.
Kompansasyon: Feda edilen taşa karşı elde edilen girişim üstünlüğü.
Konumsal Satranç: Sırf hesaplamaya dayalı değil de uzun vadeli değerlendirmelere dayalı oynanan satranç.
Karşı Saldırı: Saldırıyı savunmadaki tarafın saldırıyla yanıtlaması.
Konsültasyon (Danışma) Partileri: Tarafların (veya yalnız bir tarafın) 2?3 kişi tarafından oluşturulduğu oyunlara denir.
Körleme: Tahtaya bakmadan, notasyon aracılığıyla oynanan oyun.

M
Manevra: Figürleri daha iyi konumlara getirebilmek veya rakip kampta bir takım zayıflıklar yaratmak amacıyla yapılan taş dolandırımına denir.
Mat Ağı: Şahın, açık bir yerde, mat tehlikesini içeren kuvvetli hücumlara uğramasıdır.
Materyal: Taşlar için kullanılan genel ifade.
Medyan: Turnuva sonunda es puan ile bitiren oyuncular arasında eşitlik bozma sistemi.
Merkez: d4, d5, e4, e5 karelerine verilen ad.

N
Notasyon: Bir oyunun, daha önceden belirlenmiş koordinat kurallarına göre yazılması.
Norm: Belli bir başarının FIDE tarafından onaylanması.

O
Olimpiyat: İki yılda bir oynanan uluslararası takım dünya birinciliği.
Opozisyon: Oyun sonunda iki şahın özel bir konumda bulunması.

P-R
PGN: Portable Game Notation. Oyunları izlettiren programlarda kullanılan bir tür notasyon yazma sistemi.
Piyon: Er
Problem: Taraflardan birinin mat ettiği düzenlenmiş konumlar.
Rating: Satrançta oyuncuların seviyesini belirleyen puan sistemi.

S-Ş
Saptırma: Taşın savunmadan veya görevinden uzaklaştırılması.
Satranç Körlüğü: Açık, basit bir hamlenin oyuncunun gözünden kaçması.
Simültane: Çok masa gösterisi. Bir ustanın pek çok sayıda rakibe karşı ayni zamanda oynamasıdır.
Solkoff: Turnuva sonunda eş puan ile bitiren oyuncular arasında eşitlik bozma sistemi. Eş puanla bitiren oyuncuların oynadıkları rakiplerin puanları toplanır.
Sütun: Dikey
Şah Çekme: Kiş çekme

T
Taşlar: Sah, Vezir, Kale, Fil, At ve erlerin tümünü kaplayan bir deyimdir.
Tempo: Tempo kaybı zaman kaybını ifade etmek için kullanılır.
Terfi: Erin (Vezir, Kale, Fil veya At) çıkması.
TSF: Türkiye Satranç Federasyonu. www.tsf.org.tr
Tuşe: Dokunduğu taşı oynama gerekliliği.

U-V
UKD: Ulusal Kuvvet Derecesi. Türkiye?de kullanılan rating sistemi.
Varyant:  Sürdürüm veya devam yolu. Belli bir amacı güden hamle zinciri.

Y
Yarı Açık Hat: Üzerinde yalnız bir er bulunan dikey.
Yazışmalı Satranç: Tarafların e-posta yoluyla oynadığı satranç.
Yıldırım Oyunu: Taraflara genelde en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı.

Z
Zayıf Kare: Rakip aletlerin hücumu karşısında savunulması zor olan karelerdir. Genelde bu tür kareler er desteğinden de yoksundurlar.
Zeitnot (Zaman kıtlığı, Tzaytnot): Saatle oynanan oyunlarda zaman sıkışıklığını ifade için kullanılır.
Zugzwang (Almanca, tsugtsvang): Oyun sırasında bir hamle yapmak gerekliliğinin çekinilecek olduğu durumlara denilir.